Voetstappenpad Hilversum | Rondwandeling door bos & over hei

In de buurt van Hilversum heb ik al vele wandelingen gemaakt. En steeds stuitte ik op grappige markeringen in het landschap: betonnen paaltjes met een witte voetafdruk. Wat mocht dat toch wezen? Het is het Voetstappenpad, dat stamt uit 1939. In een wijde cirkel trek je in 27 kilometer rond Hilversum. Bossen, heidevelden, landgoederen en weilanden tref je op je pad. Aanrader!

Voetstappenpad = werkverschaffing

Werklozen legden het pad in 1938 en 1939 aan in het kader van de werkverschaffing. In 1997 is het Voetstappenpad na jaren verwaarlozing in ere hersteld. Het grootste deel van het pad is lekker lopen, maar er zit een doorbijtstukje door deprimerende buitenwijken bij.

Rijke geschiedenis

Maar weinig wandelroutes in Nederland kunnen bogen op zo’n rijke geschiedenis als het Voetstappenpad. Die geschiedenis begint in 1938. De Stichting het Gooische Hotelplan vindt dat er meer wandelpaden moeten komen om toeristen naar het Gooi te lokken. De gemeente Hilversum besluit een wandelpad aan te leggen.

Voetstappenpad: een pad van werklozen

Het Voetstappenpad moet een pad worden waarop de wandelaar het gevoel zal hebben "door bosch en heide te zwerven". Die wandelaars kunnen lekker vrij zwerven, maar wie moet het zware werk doen? Werklozen, want die zijn er in de crisisjaren in overvloed.

15.000 Hollandse guldens

Twaalf werkloze jongeren gingen onder leiding van een voorman van de gemeente Hilversum aan de slag. Ze legden niet alleen de wandelpaden aan van het Voetstappenpad, maar vervaardigden ook de zitbanken en de beroemde betonnen paaltjes met voetafdruk. Totale kosten: 15.000 keiharde Hollandse guldens (leuk waren die hè?).

Nationaal Socialistische Jeugdstorm

De oorlog gooide roet in het eten. De opening van het Voetstappenpad liet flink op zich wachten. Eindelijk werd een datum geprikt: tweede pinksterdag 1941. Te elfder ure werd het feestje afgeblazen. De organisatie verbood deelnemers in uniform te komen, en de Nationaal Socialistische Jeugdstorm (een afdeling van de NSB) had dat uniform al klaar liggen. Het organisatiecomité wilde geen heibel – en dus bleven de slingers en ballonnen in de kast.

Overwoekerd Voetstappenpad

Na de oorlog raakte het Voetstappenpad snel in verval en in de jaren negentig was het grotendeels overwoekerd. De routepaaltjes waren door mos vrijwel niet meer te zien.

Werklozen, bedankt!

In 1997 werd besloten om het Voetstappenpad in ere te herstellen. De route werd wat aangepast, omdat de omstandigheden inmiddels waren gewijzigd: snelwegen, nieuwbouw en andere ellende moesten omzeild worden. Maar de route is weer te lopen. Werklozen, superbedankt!

Heidevelden

Heel opvallend van deze wandeling zijn de drie heidevelden waar je overheen komt. Vooral mooi als die in bloei staan, vanaf half augustus tot half september. Het zijn niet de mooiste heidevelden van Nederland, maar toch verrijkt het je wandeling aanzienlijk.

Inbeslagneming schaap

De Bussummerheide bijvoorbeeld, een glooiend heideveld. In de 15e eeuw is hier een aarden wal opgeworpen, die diende om het grondgebied van Laren en Hilversum van elkaar te scheiden. Bij illegale grensoverschrijding met de kudde, gold als boete de inbeslagneming van een schaap.

Schrale akkertjes

Vroeger werd de heide in stand gehouden door de vele grazende schapen en het voortdurend afplaggen: afsteken van de bovenste laag. De boeren gebruikten deze plaggen als deklaag in de schaapskooien. De met uitwerpselen doordrenkte laag werd later als mest uitgereden op de schrale akkertjes.

Afbranden, maaien, afplaggen

Nu beheren professionals de heide. Ze kappen bomen, verbeteren de kwaliteit van de heide door een combinatie van afbranden, maaien en afplaggen. Ook zijn er runderen ingezet om jonge boompjes en grassen op te vreten.

Doodwegen

De Bussumerheide telt zeven rechte zandpaden die uitkomen bij het Sint Janskerkhof. Doodwegen worden ze genoemd, omdat ze vanuit de omliggende dorpen naar het kerkhof lopen.

Westerheide

Ook de Westerheide is bijzonder, vooral vanwege archeologische vondsten. Naast de veertien grafheuvels bevindt zich hier een urnenveld dat tot de grootste van Europa behoort. In het Goois Museum te Hilversum kun je allerlei vondsten bezichtigen.

Leeuwenpaal

Frankwandelt interesseert zich normaal gesproken niet voor palen. Palen, die zullen hem worst wezen. Toch, voor één paal op het Voetstappenpad heb ik een heel tijdje stilgestaan. Het is dan ook wel een bijzondere: de Leeuwenpaal.

Grens tussen Utrecht en Noord-Holland

Je komt langs deze stenen paal op de Dr. Albert Schweitzerweg. De paal heeft een nummer: 8. Met 21 andere palen vormde nummertje 8 vroeger de grens tussen Utrecht en Noord-Holland. Aan de ene kant staat de Hollandse leeuw afgebeeld, aan de andere zijde het wapen van de bisschop van Utrecht.

Alfamannetjes

De stenen paal markeert het punt waar in 1356 een houten paal is neergezet. Van daaraf in een rechte lijn naar de Dom in Utrecht liep de grens tussen Holland en Utrecht. Dit werd ingesteld na een serie schermutselingen tussen Hollanders en Utrechters met een veldslag in 1352 tussen twee alfamannetjes: de graaf van Holland en de bisschop van Utrecht.

Replica

In 1719 werd de houten paal vervangen door een stenen exemplaar: de huidige Leeuwenpaal. Mijn ervaring is dat je met dit soort zaken genaaid wordt waar je bijstaat. Zo ook hier: die paal is namelijk een replica. Het origineel bevindt zich in Museum Hilversum. En om het nog veel erger te maken: begin jaren zeventig is de paal-die-een-replica-is verplaatst vanwege de aanleg van de A27.

Voor paal staan

Dus de originele houten paal werd vervangen door een stenen paal die vervangen werd door een replica die verplaatst is vanwege een snelweg. Is er dan niets meer wat het lijkt? Frankwandelt voelt zich behoorlijk voor paal staan nu.

Wasmeer

Tegen het eind van de wandeling kom je ook nog langs een mooi meertje, dat schilderachtig tussen hoge bomen schemert: het Hilversums Wasmeer. Van oorsprong is dit een heideven dat zijn ontstaan dankt aan een ondoordringbare laag in de bodem. Op die laag blijft het regenwater staan. Het waterniveau van het ven is dus afhankelijk van de regenval.

Meer of minder meer?

Dat Wasmeer is een teer poppetje. Het meer is namelijk gedeeltelijk ‘verland’: er was eerst meer meer dus en nu is er minder meer. Om te voorkomen dat het Wasmeer verder dichtgroeit en verlandt zijn Schotse hooglanders ingezet als grote grazers.

Geoorde fuut en dodaars

De beheerders doen er ook alles aan om het ven en de omliggende bodem voedselarm te houden. Zeldzame planten als zonnedauw en klokjesgentiaan kunnen zich hierdoor goed ontwikkelen. Vanuit de observatiehut bij het meer heb je kans een geoorde fuut, een dodaars of een bergeend te zien.

Blokhut

De blokhut, een paar honderd meter voorbij het Wasmeer aan een de rand van een veld, is in 1940 gebouwd als opslagplaats voor houtblokjes waaruit houtgas werd gestookt. Dit gas werd in de oorlog gebruikt als vervanging voor benzine. Nu wordt in de blokhut wat extra voer voor de Schotse hooglanders opgeslagen. Die grazers worden lekker in de watten gelegd.

Faits divers

Even wat leuke weetjes over wat je onderweg nog meer op je pad treft.

• Al in de Middeleeuwen liep een Jeneverpaadje door het uitgestrekte Gooiersbos. Jeneversmokkelaars probeerden via deze route de Utrechtse belasting op sterke drank te ontduiken. Omstreeks 1600 verdween dit oerbos door ongeremde houtkap.
• Wat opvalt bij het oversteken van de spoorlijn is de diepte. De spoorwegen rond Hilversum zijn ingegraven in de hei. Toen de spoorlijn in 1874 werd aangelegd, moesten de rails zo vlak mogelijk lopen. Daarom werden de hogere gronden afgegraven. Het zand werd weer elders gebruikt. De betonnen bogen zijn uniek in Nederland. Ze zijn in 1941 gemaakt toen er in Nederland schaarste aan staal bestond.
• Een diepe, doodlopende geul markeert het mislukken van een ambitieus project. In de negentiende eeuw waren ze serieus van plan een kanaal dwars door het Gooi te graven: vanaf de Vecht naar het IJsselmeer (toen nog Zuiderzee). Verder dan deze doodlopende geul is het niet gekomen omdat het gegraven gedeelte steeds weer dichtslibde door opwellend water met zand.
• Op de Hoorneboegse heide kun je een levendbarende hagedis of een hazelworm op je pad treffen. De heide en de overgangen naar het bos zijn bijzonder rijk aan vogelsoorten. Vooral in augustus en september is een verrekijker om de omgeving af te speuren geen overbodige luxe.
• Elk jaar organiseert de Lionsclub Hilversum een wandelrally over het Voetstappenpad. Vorig jaar liepen ruim 400 wandelaars mee. De leeuwtjes lopen voor het goede doel, in 2013 voor een project voor beroepsopleidingen in Ghana. Interesse? Schrijf dan vast 14 mei 2014 in je wandelagenda, want dan is de volgende wandelrally over het Voetstappenpad.

Over het Voetstappenpad

Je kunt het Voetstappenpad op allerlei punten op de route beginnen en eindigen. Officieel is het startpunt het kantoor van het Goois Natuurreservaat aan de Nieuwe Meentweg 2 in Hilversum. Wil je met de trein, dan kun je bij twee stations terecht: Hollandsche Rading en Hilversum-Noord.