Geen schoonheidsprijs

Vanaf station Zaandijk wandel je de eerste kilometers door landschap dat geen schoonheidsprijs verdient. Drukke wegen, grijze nieuwbouwwijken en een modderig paadje door een rommelige polder. Deze wandeling koerst aanvankelijk af op een vernietigende Frankwandelt-rating. En dan is het ook nog zulk saai weer.

Frans Marspad

Na een paar kilometer blijft het somber weer, maar klaart het landschap op. Je wandelt over het Frans Marspad door de rietlanden van natuurgebied Guisveld. Een paadje dat nogal wat langgerekte bruggetjes over brede watergangen neemt. De naamgever van het pad, Frans Mars, was een Zaanse landschapsschilder uit de vorige eeuw die in dit gebied z’n atelier had.

Hollandse landschappen

Je wandelt rond in zijn schilderijen met typisch Hollandse landschappen. Rietgekraagde vaarten door oneindige veenweiden met grutto’s en tureluurs. Overweldigende wolkenluchten doorsneden door groepen ganzen in v-formatie.

Horizonvervuiling

Mooi gezicht, maar je moet wel wat landschapselementen wegdenken. Jaren tachtig nieuwbouw en een drukke spoorlijn aan de rechterzijde van het pad. Rokende schoorstenen en elektriciteitsmasten aan de horizon. En nogal wat laagvliegende kerosine-slurpers die zich tussen de groepen ganzen mengen.

Natura 2000

Het gebied maakt deel uit van polder Westzaan, een Natura 2000-gebied met bijzondere natuur. Op de zompige veenweides en brakke graslanden vind je zeldzame planten als echt lepelblad, ronde zonnedauw en addertong. En de noordse woelmuis – ook al zeldzaam – is onder je voeten druk met het aanleggen van enorme gangenstelsels.

Industrieel erfgoed

Dan duik je bij station Wormerveer het spoor onderdoor en ben je al snel bij het eerste hoogtepunt van deze wandeling: de historische waterloop De Zaan met langs de oevers veel industriële erfgoed en karakteristieke Zaanse huisjes.

Oudste industriegebied van Europa

De meanderende waterloop met z’n natuurlijk glooiende oevers heeft grote invloed gehad op het karakter van de Zaanstreek. Ondanks veel overstromingen heeft dit gebied zich kunnen ontwikkelen van een drassig veengebied tot het oudste industriegebied van Europa. Aftrap voor die ontwikkeling namen ze al in de Gouden Eeuw, voortgestuwd door de explosieve groei van handel en scheepvaart in Holland.

600 molens langs De Zaan

Hier langs de oevers van De Zaan vonden allerlei industrieën een ideaal vestigingsklimaat dankzij het vele water, de altijd blazende wind en de nabijheid van Amsterdam. Al rond 1630 maalden hier ruim 100 molens die ze inzetten voor de houtzagerij en de productie van cacao, olie, mosterd, papier en granen. Op het hoogtepunt, rond 1720, draaiden er ruim 600 molens gelijktijdig hun wieken.

Cacaofabriek De Zaan

Eind 19de eeuw werden veel molens verdrongen door zwaarder geschut: grote bakstenen fabrieken aangedreven door stoommachines die grondstoffen als granen en cacao verwerkten. Wandelend langs De Zaan kun je nog genieten van fraaie exemplaren, terwijl je neusvleugels trillen van een doordringende cacao-lucht. Langs het water staan nog steeds werkende fabrieken, in dit geval cacaofabriek De Zaan, een van de grootste cacaofabrieken ter wereld.

Fabriekscomplex Hollandia

Je wandelt langs het monumentale fabriekscomplex Hollandia. Met stoommachines pelden ze hier vroeger rijst die werd opgeslagen in pakhuizen met illustere namen als Batavia, Java en Saigon. Vlakbij vind je rijstpellerij Mercurius, vooral bekend van het oer-Hollandse rijstmerk Lassie, gelegen aan het Toverrijstplein 😁 Let ook op pakhuis Silo II uit 1912, een van de eerste silogebouwen opgetrokken uit gewapend beton. Vanaf een riant terras voor pakhuis Batavia kun je het allemaal aanschouwen.

Rijksmonument De Adelaar

Aan de overkant zie je een van de markantste gebouwen langs De Zaan: rijksmonument De Adelaar. Niet te missen, want op het dak prijkt een reusachtig beeld van een adelaar. Deze voormalige zeepziederij is nu hoofdkantoor van modemerk Vanilia, die als eerbetoon hier nog steeds zeep fabriceert.

Zaanse Schans

Na flink wat stappen door een onaantrekkelijk gebied met bedrijfjes, dumpstores en een tankstation wandel je naar je tweede hoogtepunt: de Zaanse Schans. Het onverharde laarzenpad dwars door de achterliggende Kalverpolder wordt ons helaas door de neus geboord: dit Schanszichtpad is al vanaf 2018 afgesloten. Maar niet getreurd: we wandelen – weliswaar over asfalt – vlak langs een serie prachtig gerestaureerde molens.

Miljoenen toeristen

Van de honderden molens in de Zaanstreek resteren er nu nog vijftien waarvan er elf langs de Zaanse Schans staan. In de krakende buik van de zwoegende molens werd vroeger hout gezaagd of olie, meel, specerijen en kleurstoffen gemalen. Nu vormen ze een fraai schouwspel voor de miljoenen toeristen die de Zaanse Schans elk jaar weten te vinden.

Allereerste Albert Heijn-winkeltje

En fraai zijn ze, de molens met namen als De Huisman, Het Zwarte Kalf en De Windhond die al miljarden keren op de foto zijn gezet. Die paar van mij passen er zeker nog bij, al is het weinig fotogeniek weer. Verderop is alweer iets leuks te ontdekken: het allereerste Albert Heijn-winkeltje, waar het succesverhaal van deze grootgrutter in 1887 begon. Je wordt wel dubbel voor het lapje gehouden: het is een replica van het winkeltje dat ooit verderop stond in Oostzaan. Toch leuk.

Dan pak je de lange brug over De Zaan waarbij je een laatste blik kunt werpen op de historische molens voor je weer op de trein stapt.