Zypendael: 18de eeuwse buitenplaats

Let vlak na Sonsbeek even op het mooie Zypendael. Deze 18de eeuwse buitenplaats, omgeven door een gouveneurshuisje, oranjerie en koetshuis, heeft een pracht van een park in een groen beekdal. Kapitale oude bomen en royale rododendrons slurpen schouder aan schouder uit borrelende bronnetjes en beekjes.

Park Sonsbeek: groene oase middenin Arnhem

Direct vanaf het station loop je door park Sonsbeek, sinds 250 jaar een lustoord dat de overgang vormt tussen de stad en het omliggende land. De eerste bewoners waren boeren en molenaars die in het midden van de 18e eeuw gezelschap kregen van de gegoede burgers die zich wilden terugtrekken in de natuur, hoofdzakelijk voor de jacht of de paardrijkunst.

Parel in de Veluwezoom

Sonsbeek geldt als ‘Parel in de Veluwezoom’. Tijdens de voorlaatste ijstijd plooiden ijsmassa’s het landschap. Later blies de wind löss en dekzand op de hellingen. Zo ontstond een rijkgeschakeerd gebied met als levensader de Sint-Jansbeek die door Sonsbeek voert.

Verandering van het landschap

Sonsbeek is genoemd naar Anna van Sonsbeeck, die in de 17e eeuw een huis en een molen aan de beek bezat. Deze beek was vroeger vooral van economisch belang. Waar nu het park zich uitstrekt, woonden toen molenaars en boeren in nog bijna onontgonnen gebied. In de bossen werd gejaagd en op de heide graasden schapen. De molenaars hadden stuwvijvers aangelegd, als waterreservoir voor de molens.

Engelse landschapsstijl

De eigenaar van Sonsbeek, Baron Van Heeckeren, nam de bekende landschapsarchitect Zocher in dienst om zijn landgoed in Engelse landschapsstijl te hervormen: fraaie glooiingen, kronkelende paden, bosschages, verrassende zicht-assen, schitterende waterpartijen, pittoreske bruggetjes. Uit zijn tijd stammen de Belvédère, de Grote Waterval en de Hertenkamp. De familie Van Heeckeren resideerde (=wonen, maar dan voor opscheppers) in het hooggelegen Huize Sonsbeek, ook wel de Witte Villa genoemd.

Landgoed Warnsborn, een juweeltje

Als Sonsbeek de Parel van de Veluwezoom is, dan is landgoed Warnsborn een juweeltje dat fonkelt met een fraaie oranjerie, heideveldjes, graslandjes, brede beukenlanen en kronkelende paadjes, beekjes en vijvers. Lekker genieten dus maar.

Tierende bosflora

Warnsborn staat bekend om zijn welig tierende bosflora. Vooral rond hotel Groot Warnsborn (schitterend terras) blaast die flora flink in de bus, met soorten als maagdenpalm, dalkruid, bosklaverzuring, lievevrouwenbedstro, bosandoorn en lelietje-van-dalen. En in de herfst is het extra genieten, vanwege de vele soorten paddenstoelen, waaronder de pruikzwam.

Dodaars en kwikstaart

Langs de sprengen en beken op Warnsborn leven zeldzame vogels als dodaars, raaf en grote gele kwikstaart. Die zag ik natuurlijk allemaal niet vliegen. Ik zie meestal alleen houtduiven en meeuwen.

Rivierkreeften en vleermuizen

Nog even twee weetjes:

• in de vijvers vertoeft de laatste populatie rivierkreeften van Nederland
• in de ijskelder van Warnsborn overwinteren jaarlijks ongeveer 95 vleermuizen, waaronder zeldzame, zoals de franjestaart en de vale vleermuis.

Airborne begraafplaats & Slag bij Arnhem

Indrukwekkend eerbetoon aan de militairen die omkwamen tijdens de Slag bij Arnhem in 1944 biedt de Airborne begraafplaats. Op deze erebegraafplaats zijn 1754 soldaten, piloten en mariniers begraven. Veel bewoners hielpen bij de aanleg, omdat ze na de oorlog thuiskwamen in een gebied vol veldgraven.

Teken van beschaving

Ontroerend om over de begraafplaats te lopen en op de stenen te lezen hoe jong de gesneuvelden nog waren, soms net kind af. En geweldig om te zien hoe goed dit soort plekken onderhouden en in ere gehouden worden. Teken van beschaving.

Slag bij Arnhem

De Slag bij Arnhem, onderdeel van de geallieerde operatie ‘Market Garden’, was bedoeld om de Duitsers de nekslag toe te dienen en de oorlog nog voor Kerst 1944 te beëindigen. Britse, Amerikaanse en Poolse luchtlandingstroepen moesten de bruggen over de rivieren vanaf de grens met België tot aan Arnhem bezetten. Het grondleger kon dan in een lange opmars via de Veluwe doorstoten naar het Ruhrgebied (het industriële hart van Duitsland).

Duizenden doden

De operatie mislukte faliekant door onverwacht sterke Duitse tegenstand en communicatieproblemen. Met fatale gevolgen: duizenden geallieerden sneuvelden. Na de bevrijding lagen Oosterbeek en omgeving bezaaid met puin, wrakstukken, veldgraven en munitie.

Super romantische Wodanseiken

De betoverende sfeer die hier in de bossen hangt, is extra sterk voelbaar aan het eind van de wandeling. Dan kom je langs de vijf beroemde Wodanseiken die langs de Wolfhezerbeek staan.

Mauve en Mesdag

Een naam die tot de verbeelding spreekt, en ook (rond 1850) bedacht is door verbeelders pur sang: de romantische landschapsschilders Gerard en Johannes Warnardus Bilders. Groepjes kunstenaars van de Oosterbeekse School voor landschapsschilders hielden nachtelijke bijeenkomsten onder de oude eiken. Ook Mauve en Mesdag waren van de partij.

BN’ers onder de bomen

De Wodanseiken zijn wijd en zijd bekend, ze zijn zeg maar de BN’ers in bomenland. De vijf eiken zijn niet bijzonder groot, maar wel oud: zo’n 500 jaar. Voor Nederlandse begrippen is dat stokoud. In Engeland, Zweden en Duitsland staan eiken van 1000 tot 1200 jaar.

Echt bijzonder om even bij deze bomen te verpozen, ze aan te raken, en te beseffen dat ze er al sinds de middeleeuwen staan. Respect!

Sprengen & beekjes

Niet alleen op Sonsbeek klateren de beken overvloedig. Ook tijdens het vervolg van je wandeling kom je in het glooiende landschap langs sprengen en beekjes, diep ingesleten in het terrein.

Watermolens & wasserijen

De sprengen ogen natuurlijk, maar schijn bedriegt: ze zijn aangelegd en werden gebruikt voor de aandrijving van watermolens. Ook de Wolfhezerbeek, waarlangs de Wodanseiken staan, is zo’n sprengenbeek. Vanaf ongeveer 1550 stonden diverse watermolens langs de Wolfhezer- en Heelsumse beek, waarmee koren en papier vermalen werden.

Enorme waterbel onder de Veluwe

De Veluwe telt zo’n zestig van dit soort watertjes. Onder het Veluwse zand zit een enorme waterbel die gevoed wordt door regenwater. Ondergrondse kleilagen en de bolle vorm van de zandruggen zorgen ervoor dat het grondwater aan de randen van de Veluwe dicht bij de oppervlakte komt. Dit zijn de bronnen die de Veluwse beken van water voorzien.