Mooiste kasteelwandelingen in Gelderland

Dit is een van de twaalf routes uit de wandelgids ‘De mooiste kasteelwandelingen in Gelderland’, een van de populairste gidsen van uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig. En hoewel Huize Scherpenzeel veel minder bekend is dan bijvoorbeeld Kasteel Doorwerth – waar je op een andere route uit de gids langskomt –, is het zeker een fraai bouwwerk, compleet met slotgracht.

Twee kemphanen

Zoals vrijwel alle kastelen heeft ook Huize Scherpenzeel een historie van verbouwing en verwoesting. In de 14de eeuw is het gebouwd als versterkt huis voor de adellijke Heren van Scherpenzeel. Het omringende gebied werd heen en weer geslingerd tussen Utrechts en Gelders eigendom. Dat was te danken aan twee kemphanen die elkaar voortdurend vliegen probeerden af te vangen: de hertog van Gelre en de bisschop van Utrecht.

Total make-over

In de 18de eeuw werd het kasteel flink verbouwd en halverwege de 19de eeuw onderging het een total make-over. Geïnspireerd op Engelse voorbeelden kreeg Huize Scherpenzeel een neo-gotisch uiterlijk, compleet met de torentjes, kantelen en witgepleisterde muren die je nu kunt zien. Zelfs de slotgracht werd in een andere vorm gegraven. Na een flinke verwoesting in de Tweede Wereldoorlog werd het kasteel weer in oude luister hersteld. Het is bijzonder genoeg om als rijksmonument door het leven te gaan.

Engelse landschapsstijl

Op deze wandeling kun je Huize Scherpenzeel van alle kanten bewonderen, want je cirkelt er omheen en maakt een rondje door het omliggende park in Engelse landschapsstijl. Het kasteel ligt er op deze zonnige dag prachtig bij in een entourage van hoge bomen die hun schaduwen op de witte muren schilderen.

Langs de Lunterse Beek

We wandelen het park uit, af en toe over onze schouder een blik werpend op Huize Scherpenzeel tussen de bomen. De route haakt aan op de Lunterse Beek, die tussen de bomen meandert. Met natuurlijke oevers en overhangende takken lijkt dit snelstromende beekje een (natte) droom voor ijsvogels.

Beek is geen beek

Gelukkig is in Nederland een beek nooit zomaar een beek. En ook deze beek is geroepen tot iets hogers: hij is onderdeel van de ecologische hoofdstructuur tussen de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug, een soort masterplan voor de natuur in dit gebied.

Bonte Bentheimer

Over natuur gesproken: wij zagen de Gelderse Vallei altijd als het epicentrum van de bio-industrie. Met een overbevolking van plofkippen, kistkalveren en opgehokte mestvarkens. Maar even verder komen we langs een biologische boerderij. Een snoezig Bonte Bentheimer-varkentje met oogjes die schuilgaan achter z’n hangoren en een stel blije uitloopkippen logenstraffen ons vooroordeel.

Lommerrijk Valleikanaal

De beek geeft even verder het stokje over aan het Valleikanaal. Ook dit kanaal dient een hoger doel: voorkomen van wateroverlast in de Gelderse Vallei (waar hij z’n naam aan ontleent). Bij een kanaal denk je aan iets waar je een liniaal langs kunt leggen. Het Valleikanaal trekt zich daar niets van aan en golft aangenaam door een landschap van weilanden met slootjes en knotwilgen. Lange rijen eiken langs het kanaal bezorgen je een lommerrijk gevoel.

Gegraven met schop en kruiwagen

Veel minder relaxt was het hier tachtig jaar geleden, toen het Valleikanaal werd aangelegd. Werklozen uit Amsterdam gingen hier aan de slag in een werkverschaffingsproject. Loodzwaar werk, waarbij ze vaak met alleen een schop en kruiwagen het kanaal moesten uitgraven. Het Valleikanaal volgt deels het tracé van bestaande beken zoals de Lunterse Beek waar je eerder langsliep. Andere delen van het kanaal zijn al in de middeleeuwen uitgegraven.

Over de Grebbelinie

Verderop volgt de route de Grebbelinie, die deels langs het Valleikanaal loopt. Over een mooi dijkje wandel je langs deze linie die deel uitmaakte van de Hollandse Waterlinie. Die werd in de 18de eeuw gebouwd om vijanden uit het oosten natte voeten te kunnen bezorgen door land onder water te zetten.

Watermanagement

Die zogeheten inundatie liep via een slim stelsel van kades, stuwen en sluizen, waarmee ze met water uit de Rijn een gigantisch gebied van Rhenen tot de vroegere Zuiderzee blank konden zetten. Dat was nog eens watermanagement. De enige versperringen die wij voor onze kiezen krijgen zijn hekken die we via wankele overstapjes moeten nemen.

Door de loopgraven

In de Tweede Wereldoorlog brachten ze de Grebbelinie opnieuw in stelling voor de Nederlandse verdediging, helaas niet met al te veel succes. Na de oorlog werden de betonnen kazematten, tankversperringen en Duitse bunkers langzaam overwoekerd door natuur. Tijdens je wandeling kun je door de loopgraven wandelen (althans, een replica daarvan). Ook de Grebbelinie is rijksmonument.

Mooie lunchplek

Pal naast een sluis en een vistrap langs het Valleikanaal vinden we een bankje in de luwte voor onze lunch, uitkijkend over het water en de voorbijtrekkende wolken achter de hoge eiken. Af en toe passeert een fietser aan de overzijde, een buizerd cirkelt miauwend in de lucht.

Roffelaarskade

Dan volgt alweer een fraai traject over de Roffelaarskade, een onverharde laan met eiken, beuken en berken. Ook deze kade, aangelegd halverwege de 18de eeuw, maakte deel uit van de Grebbelinie. Nu is het een waardevol natuurgebied waar nogal wat vogelsoorten een goed thuis vinden.

Biblebelt

De route vervolgt over zompige paadjes door bosranden, over mooie knotwilgenlaantjes, en soms een flink stuk over een asfaltweggetje omzoomd met eiken. We passeren boerderijen met grappige namen als ‘Oud Siberië’ – vroeger werden afgelegen boerderijen genoemd naar afgelegen oorden. En zien bordjes met stichtelijke teksten – we wandelen hier in het holst van de Biblebelt waar ze op zaterdag voetballen in plaats van op zondag.

Modderig kerkenpad

In de wandelgids is ook nog sprake van een historische schietbaan uit 1901, oefenterrein voor de vroegere Scherpenzeelse Schietvereniging, maar die zien we alleen in de verte schemeren tussen de bomen. Via een ongelofelijk modderig kerkenpad glibberen we richting de mooie Grote Kerk van Scherpenzeel uit 1300.