Weldadige heropvoeding

In Veenhuizen is ook de start van deze stiltewandeling (zie voor de Roots-wandelgids het kadertje onderaan). Het dorpje is één van de zeven voormalige Koloniën van Weldadigheid. Ze werden begin 19de eeuw opgericht om armoede te bestrijden en tegelijk veengronden te cultiveren. Zo’n 4000 vondelingen, wezen, landlopers en dronkaards huisvestten ze hier in gestichten en lieten ze werken op de veengronden. Veel Nederlanders hebben voorouders die hier ‘heropgevoed’ werden, onder wie prominenten als Ruud Lubbers, André Kuipers en Philip Freriks.

Orde en Tucht, Werk en Bid

Veenhuizen en nog drie andere voormalige koloniën zijn zo bijzonder dat ze in juli 2021 zijn toegevoegd aan de UNESCO Werelderfgoedlijst. In het dorp zie je nog steeds veel tekenen van de ‘weldadigheids-gedachte’ – heropvoeding van paupers. Ik loop het dorp uit langs huizen waarop stichtelijke spreuken prijken: Orde en Tucht, Werk en Bid, Arbeid is Zegen, Kennis is Macht, Leering door Voorbeeld.

Jugendstil villa

De stilte is hier al oorverdovend. Een enkel schoolkind fiets ‘moi’ groetend langs en op de mistige vaart drijven groepjes eenden kleumend bijeen. Van een andere tocht weet ik dat je hier bij helder weer uitkijkt over akkers en weilanden. Dat hier niet alleen maar paupers verbleven, ontdek je aan het eind van de vaart: je komt langs de prachtige ‘directievilla’ uit 1901. Let op de Jugendstil-accenten in de glas-in-loodramen. Het huis fungeerde als hotel voor hoge ambtenaren die op bezoek kwamen. In de tuin een indrukwekkende rode beuk.

Door het bos

Het bos dat volgt heeft weinig te bieden. Modderige paden, kale bomen. Hier en daar een kleuraccent van herfstbladeren die zich vooralsnog vastklampen aan de ondergroei. Een slootrandpaadje gaat door bos dat steeds ieler wordt en langzaam maar zeker overgaat in kletsnat hoogveen.

Werken aan het veen

Natuurmonumenten is hier nog tot 2028 bezig met grootschalige werkzaamheden. Want hoogveen blijft niet vanzelf hoogveen, daar moet je wel wat voor doen: regenwater vasthouden tussen kades van zand en leem. Het Roots-pad is een kleine kilometer alleen op weekenddagen toegankelijk. Gelukkig ook vandaag, in die loze ruimte tussen kerst en oud en nieuw. Mocht jij nog werkzaamheden treffen: je loopt er makkelijk omheen met de gps-track op je telefoon.

Hoogveen in de kachel

Mooi dat Natuurmonumenten hier aan de slag is om verdroging tegen te gaan. Het Fochteloërveen is een van de laatste gebieden met hoogveen in West-Europa. Vierduizend hectare om precies te zijn, waarin 300 planten en dieren leven die op de Rode Lijst met bedreigde soorten staan. Ooit was het gebied groter, maar halverwege de 17de eeuw begonnen ze met turfwinning. Veel hoogveen verdween in de kachel, en bakkerijen, bierbrouwerijen en steenfabrieken stookten er hun ovens mee.

Geen Zeven

Jammer van die mist vandaag, want bij helder weer kun je hier oneindig ver kijken over het uitgestrekte veen. Indrukwekkende vergezichten, weet ik van etappe 4 van het Drenthepad. Dat heeft één troef meer in huis dan deze Roots-wandeling: beklimming van De Zeven, een houten toren in luciferhoutjespatroon die gebouwd is in de vorm van het cijfer 7.

Bekijk deze Drenthepad-etappe >>

Filosoof op blote voeten

Bij een vennetje roept het beeld ‘De Filosoof’ van Hein Mader op om “stil te staan bij de unieke locatie van het weidse Fochteloërveen”. Die weidsheid zou ik graag ervaren, maar door de mist zijn vergezichten ver te zoeken. Lekker stil is het wel: op de hele tocht kom ik maar één wandelaar tegen. Misschien wel een filosoof; hij loopt in ieder geval op blote voeten. Dat moet best lekker wandelen op de vele zandpaden die je dwars door het veen leiden.

Geoorde fuut en dodaars

Even van de route af neem ik een kijkje bij een vogelhut aan de rand van de Brunstingerplas, genoemd naar de vroegere boswachter Brunsting. Hier is het veen tot op het laatste grammetje afgegraven. Jammer, maar de vele watervogels die je hier kunt spotten, zijn er blij mee. Bergeend en tafeleend zijn hier wintergasten. De geoorde fuut broedt hier, en ook de dodaars, het allerkleinste fuutje dat z’n naam te danken heeft aan z’n donzen gatje. Niet meer te spotten is de patatkraam van Gerrit en Sijke, die hier tot 2020 stond.

Slurpend veenmos

Een kronkelspoortje leidt nu dieper het veen in dat iets spookachtigs krijgt. Lage struiken, stakerige boompjes, een boerderij: ze rijzen als dwaalgeesten op uit de mist. Hier kun je goed de veenmossen langs het pad bekijken; in het Fochteloërveen komen wel 19 soorten voor. Als sponzen slurpen ze enorme hoeveelheden regenwater op en als ze afsterven, vormen ze veen. Kom je hier in het vroege voorjaar, dan is van een stiltewandeling trouwens geen sprake: de felblauwe heikikker-mannetjes verzorgen luidruchtige concerten.

Melancholieke kraanvogels

Grote troef van het Fochteloërveen zijn de kraanvogels. Na eeuwen afwezigheid broeden ze hier weer sinds 2001, inmiddels zo’n 10 paar. Je maakt de meeste kans om ze te spotten in voorjaar en vroege zomer, maar ze zijn hier het hele jaar te vinden. Dankzij hun spanwijdte van 130 centimeter zie je ze niet snel over het hoofd. Hun melancholieke roep staat bekend als een van de mooiste vogelgeluiden. Bekijk onderaan een filmpje van tv-programma Vroege Vogels over kraanvogels in het Fochteloërveen.

Nattevoetenpad

Het paadje slingert langs diepzwarte meertjes. Hier is het serieus nat en ook het pad wordt steeds modderiger. Op een splitsing staat een waarschuwingsbordje. Je mag het pad nemen, maar je moet “niet bang zijn voor natte voeten en het nemen van enig risico”. Dat risico neem ik voor lief. Al klotst het water tot enkelhoogte, de sokken blijven droog.

Belgische Hoge Venen

Op het veen verschijnen hoge naald- en loofbomen en een schemerig bos. Een ruig gebied dat me doet denken aan de Hoge Venen in België. Met diezelfde verstilde sfeer en datzelfde gevoel dat je elk moment kniediep kunt wegzakken in het zwarte water. Op een met wortels doordesemd paadje langs het bos komt opnieuw de blotevoetenloper aanschuifelen, voorzichtig laverend rond de glibberige wortels.

Blotevoetenbos

De route pakt nog een traject door het bos, waar ik de blotevoetenman voor de derde keer ontmoet. Tussen weilanden en akkers doemt de Kolonie van Weldadigheid op uit de mist.

Wandeldatum en routebeschrijving

Deze wandeling heb ik gedaan op vrijdag 27 december 2024. In het kadertje hieronder zie je meer informatie over de gids waaruit de wandeling afkomstig is. De meest recente versie van routebeschrijving, kaartje en gps-track kun je gratis downloaden op Routemaker.nl.

Bekijk op Routemaker.nl >>